SEMAHLAR
&
HUBYAR SEMAHI
Ali KENANOĞLU
CID – UNESCO Uluslararası Kültürü Kongresi
24-27 Kasım 2011
Kadir Has Üniversitesi
İstanbul, Türkiye
SEMAHLAR
Hubyar Semahı
Semah; Alevi inanç ve ibadetlerinin önemli bir ritüelidir. Cem diye adlandırdığımız dinsel tören esnasında müzik eşliğinde kadın – Erkek birlikte yapılan bir dini ritüeldir. İbadetin ayrılmaz bir parçası, ibadet esnasında yapılan 12 hizmetten birisidir. Ayrıca evrende ki her şeyin hareket ettiğini, bir dönüşümden geçtiğini sembolize eder. Semahta insan duygusal bir dünyada uzayı/alemi dolanıp, aradığını yine kendinde bulması sergilenir.
Semah, Alevi inancının müzik, söz ile birlikteliğini temel alan bir coşku halidir. Aynı zamanda ibadet (zikr’le ayin) olarak görülen bu coşku hali, Aleviliğin ayırtedici özelliklerindendir. Semah aynı zamanda Tanrı aşkına ulaşmak için ortaya çıkan coşkunun bir tür dışavurumu olarak da yorumlanır. Alevi geleneğine göre Semahın kaynağı Kırklar Meclisi olup, ilk semahın Kırklar Meclisinde dönüldüğüne inanıp itikat edilmektedir.
Bu semahlar gerek yapılış, gerek müzik ve gerekse söz olarak birbirinden farklılıklar gösterebilmektedir. Bölgelere ve Ocaklara göre semah yapan kişi sayısı bile değişebilmektedir.
Semahın bir çok çeşidi olmasına rağmen hiç bir türünde el ele tutulmaz, Mürşid’i temsilen postta oturan dedeye sırt dönülmez. Postun önünden geçerken cemal cemale gelinir,
Semahlar yöreden yöreye biçimsel farklılıklar gösterse de özü daima birdir; gaye ve anlam aynıdır. Bir çok semah çeşitleri vardır. Ya Hızır semahı, Alaçam Semahı, Kırklar Semahı, Ali Nur Semahı, Kırat Semahı, Turnalar Semahı, Dem Geldi Semahı, Çapraz Semahı, Hubyar Semahı bunlardan sadece bir kaçıdır.
Bizim burada örnek olarak anlatacağımız semah Hubyar Semahı’dır. Alevi semahları içinde oldukça coşkulu ve hızlı bir ritme sahip olan Hubyar Semahı; tüm dünyada ve Türkiye’de Alevilerle ilgili konularda hep referans olarak alınmakta; film ve fotoğraf şeklinde görsel olarak kullanılmaktadır.
Hubyar Semahı, Bugün, Hubyar ve Sıraç topluluklarının yaşadığı Tokat, Sivas, Çorum, Amasya, Samsun, Yozgat gibi birçok ilde ve göçlerle yurdun her bir bölgesinde halen icra edilen, yaşayan ve yaşatılan bir semahtır.
Hubyar Semahı nasıl yapılır?
Giysi
Hubyar cemlerinde gerek köylerde gerekse şehirde kadınların çoğunluğu yöresel kıyafet giyer. kadınlar başında kaytan işlemeli ve para veya altın süslemeli fesi, üç beş kumaştan yapılmış boy entaresi, alttta yine üçbeş kumaştan yapılmış tumanı olur. Semah edecek kadınlar da semaha bu kıyafetleri ile çıkarlar. Erkekler için bir kıyafet zorunluluğu yoktur. (Normalde edep ve erkâna uygun her türlü kıyafetle semah yapılabilir) Ancak günümüzde semahlar kamuoyunun önüne çıktığı için “Semah ekipleri” kurulmuş ve erkek semahçılar için de; eskiden yörelerinde giydikleri kıyafetler örnek alınarak siyah pantolon, beyaz gömlek, yöresel yelek ve başında da kasketten oluşan bir kıyafet standardı oluşturulmuştur. Hubyar’a bağlı bazı topluluklarda bu kıyafetler farklılık gösterebilmektedir. Ama sonuçta semah ekipleri otantik kıyafetli olarak semahlarını icra ederler
Çalgı
Hubyar Semahı; daha çok saz dediğimiz bağlama ve kemani eşliğinde yapılır. Çalgı ve aşık sayısında herhangi bir sınırlama yoktur. Hubyar Semahı tek âşıkla yapılabileceği gibi dört âşıkla da yapılabilir.
Semahçılar ve semaha çıkma
Hubyar semahı üç kadın ve üç erkek tarafından yapılır. Semah edecek canların sayısının azlığı durularda 2 erkek 2 kadın olarak da yapılabilmektedir. Cemde semahçıların seçimini Gözlekçi (Gözcü Baba) yapar. Gözlekçi bu seçimde iyi semah eden, fiziki olarak da birbirleri ile uyumlu semahçıları bir araya getirmeye özen gösterir.
Gözlekçi tarafından semah yapmak için seçilen canlar tek tek; çıplak ayakla meydana gelir; Dedenin elini öper yan yana dizilirler. Diziliş olarak bir erkek bir kadın şeklindedir.
Semah ekibi tamamlanınca tüm ekip birbiri ile niyazlaşır.
Müzik ve söz
Hubyar Semahı’nın kendine has bir müzik ve sözü vardır. Bu otantik şekli ile bugün gerek ulusal ve gerekse yerel sanatçılarımız tarafından okunmakta ve çeşitli mecralarda gündeme gelmektedir.
Hubyar Semahı, ulu ozanların farkı deyişleri ile beraber yapılabilmesine rağmen; en çok bilinen ve uygulanan şunlardır:
Hubyar Semahı 1
Evel erkân ile, evel yol ile
Gelsin hizmet ehli semah eylesin
Yaradanım yardım etsin kuluna
Gelsin hizmet ehli semah eylesin
Dolduğumuz evler bol olsun nurdan
Biz de böyle gördük uludan pirden
Yardımcımız olsun ol Şah-ı Merdan
Eylesin erenler semah eylesin
Yaylarsan, çık Şah’ın yaylasın yayla
Söylersen Muhammed, Ali’den söyle
Ali’m aşkına gel bir semah eyle
Eylesin erenler semah eylesin
Semah eyleyenler haslar hasıdır
Semah eylemeyen Hak’ın nesidir?
Abdal Pir Sultan’ım er nefesidir.
Eylesin erenler semah eylesin
Muhammed Mustafa Habibullah’tır
Şu dünyaya baki kalan Allah’tır.
Hubyar Semahı 2
Yüce dağ başında bir kuş uçurdum
Ana nenni nenni bir kuş uçurdum
Ben meylimi bir güzele düşürdüm
Dilber nenni nenni yavrum düşürdüm
Duydum nazlı yarim yad eller almış
Ana nenni nenni yad eller almış
Vallah dostlar ben aklımı şaşırdım
Dilber nenni nenni vallah şaşırdım
Yürü güzel yürü yolundan kalma
Ana nenni nenni yolundan kalma
Her yüze güleni dost olur sanma
Dilber nenni nenni dost olur sanma
Ölümden korkup da sen geri dönme
Ana nenni nenni sen geri dönme
Yiğidin alnına yazılan gelir
Dilber nenni nenni yazılan gelir
Ceylan bakışına kurban olduğum
Sallanma karşımda öldürme beni
Ah gülüm gülüm yürüsene yavrum
Mecnun edip beni de düşürdün çöle
Kerem gibi burda da yandırma beni
Ah gülüm gülüm yürüsene yavrum
Bu kadar sallanma da öldürdün beni
Ölürüm unutmam da sevdiğim seni
Ah gülüm gülüm yürüsene yavrum
Bırakın sallansın da nazlı gelini
Güzelin döndüğü de meydan öğünsün
Ah gülüm gülüm yürüsene yavrum
Semahın yapılışı
Hubyar Semahı, “Ağırlama” “Hızlanma” ve “Dönme” dediğimiz üç bölümden oluşur. Meydanda hazır olan semah ekibi dedenin işareti ve âşıkların müziği ve deyişleri ile ile ağırlamaya başlarlar.
Ağırlama bölümünde erkekler; elleri göğüs hizasında yana açılmış ve avuç içleri yere bakacak şekilde (Bir kuşun gökyüzünde suzulmesi anındaki kanatlarının şekli gibi) ; kadınlar ise yine aynı şekilde ama avuç içleri yukarı bakacak şekilde ağırlamaya başlarlar. Ağırlama başladıktan sonra semahçılar bir halka şeklini alır ve öyle devam ederler.
Ağırlama bitiminde semahçılar dönmeye geçmek için meydanda hızlı adımlarla yürür (Hızlanma) ve sazların ritmini yakaladıkları anda dönmeye başlarlar.
Dönme esnasında kadınlar yine elleri yukarı doğru açık olarak kendi etraflarında dönerken aynı zamanda da meydanda halka çizerek dönerler. Erkekler ise ritime uygun şekilde ayaklarını yere vurarak ve kolları ile kadınları sarıp koruyormuş gibi yaparak halka çizerek dönerler. dönüşler saat yönünün tersine doğrudur.
Semah bittikten sonra Dede semahçılara dua eder ve semahçılar yerlerine geçer. Cemde semah etmek isteyen tüm canlar sırası ile bu şekilde semahlarını yaparlar.
Ali KENANOĞLU
Kaynaklar:
- Hubyar Sultan Ocağı ve Beydili Sıraç Türkmenleri (Ali Kenanoğlu – İsmail Onarlı) 2002 Hubyar Sultan Alevi Kültür Derneği Yayınları
- Alevi Yolu Erkanı (Hubyar Ocağı Uygulamaları ile) Derleyen : Mehmet Sarıyar – 2008
Sultan Alevi Kültür Derneği Yayınları
- Berlin AAKM Inanç Kurulu dedeleri (http://www.alevi.org/alevi-ogretisi/alevilikte-semah.html)
